WAT BETEKENT HET SPREEKWOORD

Ik ken mijn Pappenheimers!

Als eigenaar van een echt Pappenheimer kasteel mag ik wel zeggen dat ik ‘mijn Pappenheimers’ ken. Ik ben, of ik het nu wilde of niet, de geschiedenis van ons Pappenheimer kasteel ingezogen. Ieder hoekje van ons 4,5 hectare grote landgoed ademt geschiedenis van de Pappenheimers uit die wel ontdekt moet worden.

Wat betekend het spreekwoord?

De uitdrukking ‘Ik ken mijn Pappenheimers’ betekent zoiets als ‘ik ken mijn mensen’ of ‘weet wat voor een vlees ik in de kuip heb’. En wordt vaak gebruikt als je wil aangeven dat jij kennis hebt van je mensen. Jij hebt inzicht in de situatie zonder dat je deze gezien hebt. Je kent de handelingen, karakters of de verloop van een situatie  gebaseerd op je mensenkennis.

Waar ligt Pappenheim?

Pappenheim ligt in zuid-Duitsland, Beieren, Mittel-franken om precies te zijn. 700 kilometer van Utrecht. Tussen Nürnberg en München in. De stad heeft iets meer dan 4,000 inwoners en is gelegen in het natuurpark Altmühltal.

De stad ligt in een lus van de rivier de Altmühl en de burcht van Pappenheim torent hoog boven het stadje uit. De lucht is er zo schoon dat het zich een luftkurort mag noemen en het heeft een gezellige binnenstad.

De geschiedenis van de stad

In documenten aan het koningshof uit 800 wordt gesproken van de stad Papinheim. Aan het feit dat Pappenheim ook wel residentie stad wordt genoemd valt op te maken dat er personen in hoge functies hebben gewoond.

Burg und Stadt Pappenheim, Lithographie C. Grünwedel, um 1835 (Abb. aus: wikipedia.org, gemeinfrei)

Joodse geschiedenis

Pappenheim heeft ook een rijke Joodse geschiedenis. In het centrum ligt een oud Joods handelshuis waar nu de winkel ‘Frauen sage’ in is gevestigd. Aan de zijkant van het gebouw vind je de Joodse kalenderjaar 5608 wat in onze jaartelling 1848/1849 is. Hoe dichter een Joods huis in het centrum lag hoe belangrijker de status van deze persoon. En in de voormalige synagoge (die in bijna in heel Duitsland in de Kristalnacht verwoest zijn) is nog intact. Hier is nu de brandweer gevestigd. In WOII werd Pappenheim ook wel ‘De poort naar Israel’ genoemd. Ver voor het uitbreken van de oorlog hadden de Joden de stad al kunnen verlaten. En, en dat is toch wel bijzonder in Duitsland, de stad heeft het oudste Joodse kerkhof van Europa. Deze stamt uit 1100.

Het spreekwoord ‘Ik ken mijn Pappenheimers’

Er zijn drie verklaringen van het spreekwoord ‘Ik ken mijn Pappenheimers’.

Verklaring nr. 1

Het spreekwoord werd als eerste gebruikt door  Baron Albrecht von Wallenstein. De originele tekst ‘Daran erkenn ich meine Pappenheimer’ werd gebruikt in een toneelstuk van Schiller ‘Wallensteins Tod’ over de baron von Wallenstein. Baron Albrecht von Wallenstein was een Duitse veldheer ten tijde van de 30 jarige oorlog. Wallenstein werd in 1632 bij twee belangrijke veldslagen geholpen door Gottfried Heinrich Graf zu Pappenheim. De Pappenheimers hadden Wallenstein beloofd dat zij hem niet voor een landverrader hielden en hem trouw zouden blijven, hoewel andere regimenten hem afvielen. Wallenstein was verheugd en reageerde daarop met ‘daran erkenn ich meine Pappenheimer’.

Burg und Stadt Pappenheim, Lithographie C. Grünwedel, um 1835 (Abb. aus: wikipedia.org, gemeinfrei)

Verklaring nr. 2

Een minder bekent verhaal komt uit de middeleeuwen. Hier waren vuilnismannen verbonden aan het Bureau van de Reichsmarschall, die op hun beurt weer werd bekleed door het geslacht van de Pappenheimers. Het Bureau stond voor het verzekeren van veiligheid, orde en netheid van het hof en de onmiddellijke omgeving van de Keizer. Dat zoveel wilde zeggen dat de Pappenheimers vuil en uitwerpselen van de straten moesten ruimen. De Pappenheimers (van verre te herkennen aan hun geur) werden door een ieder op afstand gehouden.
Ich kenne meine Pappenheimers ;-)

Verklaring nr. 3

Deze heeft betrekking tot de zakelijke joodse gemeenschap verbonden aan het keizerrijk. Joodse handelaren die de keizerlijke bescherming van de Pappenheimers genoten werden bij hun zakelijke reizen op hun titel en geboorteplaats aangesproken. Vertrok bv ondernemer Simon naar Eichstätt voor zaken werd hij daar als ‘Simon von Pappenheim’ aangesproken. Goed voorstelbaar is dat door het handelswezen ‘Pappenheimers’ als een begrip is gegroeid. ‘Ich kenne meine Pappenheimers’.

Conclusie

Stel, je telt de rijke Joodse geschiedenis op bij verklaring nummer drie. Dan klinkt deze het meest logisch. En was ‘Ich kenne meine Pappenhiemers’ misschien al lang een begrip voordat Schiller (1759-1805) het in z’n toneelstuk ‘Wallensteins Tod’ gebruikte. Toch wordt in alle literatuur het toneelstuk ‘Wallensteins Tod’ van Schiller als bron van het spreekwoord aangegeven.

Logeren in een Pappenheimers kasteel

Sinds 2004 zijn wij Nederlandse familie eigenaar van een Pappenheimer kasteel 10 kilometer van de stad Pappenheim. De laatste Graf Max zu Pappenheim heeft het kasteel in 1966 verkocht.Hij overleed in 1995 op 87 jarige leeftijd. Hij was de broer van de Gravin Ursula von Pappenheim die vorig jaar op 91 jarige leeftijd gestorven is. Zij heeft tot haar dood in het oude Schloss in Pappenheim gewoond. Gravin Ursula en haar familie (en die van graaf Max natuurlijk) hebben ons kasteel in het verleden vaak bezocht.

Vakantiehuis in het Pappenheimer kasteel

De voormalige Portierswoning ligt op de begane grond van het kasteel zelf. Het authentieke interieur in de vakantiewoning doet je onderdompelen in het kasteelleven. Het vakantiehuis biedt aan 7 personen een slaapplek en is bij uitstek geschikt om te genieten van cultuur, natuur en het echte leven zoals de Pappenheimers die vroeger geleefd hebben.

Pappenheimers op Schloss Möhren

Hieronder een kleins stukje geschiedenis van de Pappenheimers op Schloss Möhren! Meer documenten staan voor je ter beschikking hier tijdens je vakantie op het kasteel. Of vind je in Schloss  informatieboek.